Чӑваш Енре те, Раҫҫейре те пултаруллӑ та пуҫаруллӑ ҫамрӑксене укҫан хавхалантараҫҫӗ. Ҫулсерен 15–25 ҫулсенчи яш-хӗре «Вӗренӳ» наци программипе килӗшӳллӗн преми параҫҫӗ.
Чӳк уйӑхӗн 3-мӗшӗ тӗлне пӗлтернӗ тӑрӑх, 2015 ҫулта ирттернӗ мероприятисен пӗтӗмлетӗвӗсемпе килӗшӳллӗн Чӑваш Енри 34 ҫамрӑка РФ Президенчӗн премине пама йышӑннӑ. Вӗсенчен 12-шӗ — 60-шер пин, 22-шӗ 30-шар пин тенкӗ илӗҫ.
Лауреатсен йышне Раҫҫей шайӗнче иртнӗ олимпиадӑсен, республика конкурсӗсенче ҫӗнтернисене кӗртнӗ. Кӑҫал премие тивӗҫнисенчен ытларахӑшӗ — Шупашкартан. Муркаш районӗнчен — 3 ҫын, Ҫӗнӗ Шупашкартан — 2 ҫын. Патӑрьел, Йӗпреҫ, Канаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Шӑмӑршӑ районӗсенчен пӗрер ҫын.
Мускавра ыран, чӳк уйӑхӗн 4-мӗшӗнче, Халӑхсен пӗрлӗхӗн уявне ирттереҫҫӗ. Унта пирӗн ентешсем те хутшӑнаҫҫӗ. Ҫӗршывӑн тӗп хулинчи Хӗрлӗ лапам тӑрӑх ытти халӑх ывӑл-хӗрӗпе пӗрле чӑваш тумӗ тӑхӑннӑ 200 ытла пултаруллӑ ҫын юрласа та ташласа, карталанса иртесси пирки «Хыпар» хаҫат пӗлтерет.
Мускаври уява хутшӑнма Етӗрне районӗнчи «Вирьял», «Латус», Шупашкар районӗнчи «Ҫеҫпӗл», «Шемшер Ен», «Туслӑх», «Шурӑмпуҫ», «Шортан», «Толикасинские бабки», Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи «Кунер», «Кӑмӑл», Муркаш районӗнчи «Муркаш» тата Шупашкарти «Юрай», «Уяв» пултарулӑх ушкӑнсем тухса кайнӑ. Артистсен юрри-ташшине ҫутатма Чӑваш Енрен Мускава каякан делегаципе пӗрле Чӑваш наци телерадиокомпанийӗн журналисчӗсем те ҫула тухнӑ.
ЧР вӗренӳ институтӗнче тӑван чӗлхепе вырӑс чӗлхи учителӗсен ӑсталӑх урокӗсен Пӗтӗм Раҫҫейри фестивалӗ иртнӗ.
Фестиваль кӑҫал саккӑрмӗш хут иртнӗ. Пӗрремӗш тапхӑрта вӗрентекенсем Раҫҫей субьекчӗсенче пухӑнаҫҫӗ, ҫӗнтерӳҫӗсем вара Мускавра ӑмӑртаҫҫӗ.
Кӑҫал ӑсталӑх урокӗсем Шупашкарта, Питӗрте, Саранскра тата Нальчикре пулнӑ.
Шупашкарта Муркаш районӗнчи Калайкасси шкулӗнче чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекен Александр Степанов тата Алена Ядрицова кӑтартнӑ. Кӑҫал Мускава кайма тивӗҫнӗ Светлана Тяхмусова (Шупашкарти 43-мӗш шкул), Валентина Ефимова (Куславккари 3-мӗш шкул) тата Валентина Иванова (Канаш районӗнчи Сухайкасси шкулӗ) те пухӑннисене хӑйсен урокӗсемпе паллаштарнӑ.
Кашни урок хӑйне май иртнӗ.
Чӑвашстат республикӑри предприяти-организацисем кӑҫалхи кӑрлач-ҫурла уйӑхӗсенче епле ӗҫленине тишкернӗ. Вунпилӗк муниципалитетра организацисем тупӑшлӑ тӑрӑшнӑ-мӗн. Статистсем, сӑмах май каласан, пӗчӗк услампа тӑрӑшакансене, банксене тата страхлакан организацисене кунта кӗртмен. Танлаштарӑва Чӑвашстат иртнӗ ҫулхи сакӑр уйӑхпа илсе тунӑ.
Уйрӑмах тупӑшлӑ ӗҫлекенсем, статистика кӑтартӑвне ӗнесен, Пӑрачкав райлнӗнче уйрӑмах йышланса кайнӑ. Ун пеккисен ӳсӗм ҫав тӑрӑхра пӗлтӗрхи кӑрлач-ҫурла уйӑхӗсенчинчен 8,2 хут йышланса кайнӑ. Ҫӗмӗрле хулинче ку кӑтарту 69,4 процентпа танлашнӑ, Шупашкар районӗнче — 61,6 процентпа, Вӑрмар районӗнче — 59,1 процентпа, Муркаш районӗнче — 57,5 процентпа, Комсомольски районӗнче — 56,9 процентпа, Йӗпреҫ районӗнче — 52 процентпа, Улатӑр хулинче — 41,8 процентпа.
Юпан 12-мӗшӗнче ЧР Элтеперӗ Михаил Игнатьев йӑлана кӗнӗ канашлӑва ирттернӗ. Унта шкулсенче апатлану хакӗ кӑҫалхи 4-мӗш кварталта тата ҫитес ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта мӗн чухлӗ хӑпарма пултарассине сӳтсе явнӑ.
ЧР вӗренӳ министрӗ Владимир Иванов пӗлтернӗ тӑрӑх, шкулсенчи апатланушӑн тӳлемелли хак ҫулталӑк пуҫланнӑранпа улшӑнман. Хӗрлӗ Чутай районӗнче — 43 тенкӗ, Шупашкарта 84 тенкӗ пулнӑ.
Анчах хальлӗхе палӑртнӑ тӑрӑх, 2016 ҫулхи пӗрремӗш ҫур ҫулта апатлану хакӗ ӳсмелле. Ку 11 муниципалитетра (Улатӑр, Канаш, Куславкка, Комсомольски, Муркаш, Ҫӗрпӳ, Шупашкар, Ҫӗмӗрле, Елчӗк, Тӑвай районӗсенче) 1–5 процент хӑпармалла. Ултӑ муниципалитетра вара (Вӑрнар, Хӗрлӗ Чутай, Сӗнтӗрвӑрри, Пӑрачкав, Вӑрмар районӗсенче, Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче) — 5–10 прцент.
Канаш, Шупашкар хулисенче тата Патӑрьел районӗнче апатлану хакӗ 10–15 процент ӳсмелле. 5 муниципалитетра (Йӗпреҫ, Красноармейски, Етӗрне районӗсенче тата Улатӑр, Ҫӗмӗрле районӗсенче) апатлану хакне ӳстерме палӑртман.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев ӗнер, юпан 10-мӗшӗнче «Юрма» агрохолдингӑн пуҫлӑхӗпе Владимир Ермолаевпа тӗл пулнӑ. Михаил Васильевич агрохолдинга паянхи уявпа, Ял хуҫалӑхӗнче тата тирпейлекен промышленноҫра ӗҫлекенсен кунӗпе саламланӑ. Чӑваш Ен Элтеперӗн Администрацийӗн пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, тӗлпулура агрохолдингӑн кулленхи ӗҫ-хӗлне тата малашлӑх плансене сӳтсе явнӑ. Владимир Ермолаев уйӑх каялла уҫнӑ инкубатор ӗҫӗ пирки каласа кӑтартнӑ. Ӑна уҫма, сӑмах май, Михаил Игнатьев та хутшӑннӑ. «Пӗрремӗш чӗпӗсем тухрӗҫ. Талӑксерен 60 грамм ӳт хушаҫҫӗ», — каласа кӑтартнӑ Владимир Ермолаев.
Владимир Ермолаев ӳлӗмрен сысна та тытма пуҫласшӑннине пӗлтернӗ. Агрохолдинг ертӳҫи пирки каласан вӑл Шупашкарти чӑлхапа трикотаж хапрӑкне, Етӗрнери тата Муркашри кирпӗч савучӗсене, «СУОР» предприятие ертсе пырать. Юлашкинчен каланинче тӑрӑшакансем ӗҫ укҫи вӑхӑтра илейместпӗр тесе нумаях пулмасть кӑмӑлсӑрланнине те палӑртнӑччӗ. Владимир Ермолаев ун чух ҫынсене йывӑрлӑх пурин те пур тесе каланӑччӗ.
Халӗ нумай ачаллӑ ҫемьесене ҫӗр лаптӑкӗ тӳлевсӗр уйӑрса параҫҫӗ. Ку таранччен Шупашкарта 1115 лаптӑк уйӑрса панӑ. Ҫӗр лаптӑкне тивӗҫекенсем ҫулсерен нумайланса пыраҫҫӗ.
Анчах пӗр ыйту ҫивӗч: хулара лаптӑксем ҫитмеҫҫӗ. Шупашкарта юрӑхлӑ лаптӑксем юлманнине пӗлтереҫҫӗ. Чиновниксем кӳршӗ муниципалитетсенчен пулӑшу ыйтаҫҫӗ. Ун вырӑнне Шупашкар, Муркаш, _-Ҫӗрпӳ районӗ|Ҫӗрпӳ__ районӗсенче лаптӑксем уйӑрса парасшӑн. Вӗсем Шупашкар агломерацине кӗреҫҫӗ.
Район администрацийӗсем хирӗҫ мар. Вӗсем темиҫе лаптӑк уйӑрса панӑ. Апла пулин те Шупашкарта 820 яхӑн ҫемье лаптӑк илмешкӗн черетре тӑрать. Ку ыйтӑва уҫӑмлатас ӗҫ малалла пырать.
Ҫӗре тивӗҫнисем валли вара лайӑх хыпар пур. Хула лаптӑксене коммуникацисемпе тивӗҫтерме малтанах шантарнӑ. Халӗ сетьсене проект тумашкӑн контрактсем алӑ пуснӑ. Апла кӗҫех ҫул, газ, шыв, ҫутӑ пулӗҫ унта.
Юпа уйӑхӗн 7-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Москакасси ялӗнчи Культура ҫуртӗнче чӑвашсен паллӑ сӑвӑҫи, «Нарспи» поэмӑн пӗрремӗш куҫаруҫи Андрей Петтоки ҫуралнӑранпа 110 ҫул ҫитнине халалласа «Поэт кун-ҫулӗпе пултарулӑхне ӑса хывни» ӑслӑлӑхпа ӗҫлӗх конференцийӗ иртмелле. Пуҫламӑшӗ 14 сехетре.
Чи малтанах, 13 сехетре, поэт ҫуралнӑ ялӗнче — Ахманере — Андрей Петтоки палӑкӗ патне чечек хурӗҫ. Ун хыҫҫӑн юнашар ялта конференци пуҫланӗ.
Андрей Петтоки (Петухов Андрей Трофимович) 1905 ҫулхи юпан 7-мӗшӗнче Ахманере ҫуралнӑ. 1940 ҫулта Куйбышеври педагогика институтне вӗренсе тухнӑ. 1935 ҫултан пуҫласа А. Петтоки Мускавра, унтан Самарта пурӑннӑ, кинематографи тата педагогика институчӗсенче вӗреннӗ, чӑваш литературине вырӑсла куҫарас тӗлӗшпе тӑрӑшнӑ. 1942 ҫулхи ҫулла Витебск патӗнчи ҫапӑҫура пуҫне хунӑ. Пӗрремӗш сӑввине 1925 ҫулта пичетлесе кӑларнӑ. Хӑйӗн «Ҫирӗм иккӗ» кӗнекине 1932 ҫулта Андрей Трофимович хӑй илемлетсе кӑларнӑ. 1935 ҫулта К.В. Ивановӑн «Нарспи» поэмине вырӑсла куҫарнӑ, ку паллӑ поэмӑн пӗрремӗш куҫарӑвӗ пулнӑ.
Авӑнӑн 19–20-мӗшӗсенче республикӑри халӑх пултарулӑхӗпе культура ҫурчӗ Элӗк районне ҫитсе вирьял чӑвашӗсен фольклорне пухнӑ.
Пултарулӑх ҫурчӗ ҫакнашкал экспедицисене час-часах ирттерет, чӑвашсен йӑла-йӗрке юррисене пухать. Ҫулҫӳревре пухнӑ юрӑсене хатӗрлесе кӗнеке кӑлараҫҫӗ. Акӑ 2002 ҫулта этнографи ушкӑнӗнчи чӑвашсен ача-пӑча, туй, хӑна тата салтак юррисене пухса 5 кӗнеке кӑларнӑ.
Хальлӗхе тури чӑвашсен юррисен пуххи ҫук-ха. Иртнӗ ӗмӗрӗн 90-мӗш ҫулӗсенче Муркаш, Етӗрне, Хӗрлӗ Чутай районӗсенче экспедисем ирттернӗ. Анчах ку материалсене, шел те, хальлӗхе кун ҫути кӑтартман. Ҫапла тури чӑвашсен юррисене упраса хӑварас тӗллевпе Элӗк районне ҫул тытнӑ.
Экспедици маршручӗ 8 ял урлӑ выртнӑ. Ватӑ ҫынсем пулӑшнипе 70 ытла юра ҫырса илнӗ. Вӗсен йышӗнче туй юррисем, Ҫӑварни юррисем, салтак юррисем, утӑ ҫулма кайнӑ чухнехи тата ача-пӑча юррисем пулнӑ. Пухнӑ материала хатӗрлесе тури чӑвашсен юра пуххине кӗртӗҫ.
Иртнӗ талӑкра Чӑваш Енре МЧС ӗҫченӗсем темиҫе пушара тӗп тунӑ. Канаш тата Муркаш районӗсенче ҫулӑма сӳнтермет тивнӗ.
Авӑн уйӑхӗн 13-мӗшӗнче ирхине Канаш районӗнчи Кивӗ Шелттем ялӗнче 23 ҫулти ҫыннӑн лаҫӗ ҫунма пуҫланӑ. Пушара ҫур сехетренех сӳнтернӗ. Анчах вут-ҫулӑм сарая тӗп тума ӗлкӗрнӗ. Унта вара 100 кролик ҫунса вилнӗ. Ҫавӑн пекех унӑн лаҫӗ, вутӑ сарайӗ ҫунса кайнӑ.
17 сехет те 40 минутра ҫӑлав службине Муркаш районӗнчи Юрпаш ялӗнче сарай таврашӗ ҫунма тытӑннине пӗлтернӗ. МЧС пресс-служби пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫулӑм йывӑҫ пӳрте хыпса илнӗ. Вӑл ҫунса юрӑхсӑра тухнӑ.
Ҫав каҫах 20 сехет те 20 минутра Муркаш районӗнчи Атапай ялӗнче пушар тухнӑ. Малтанлӑха пӗлтернӗ тӑрӑх, пушар тимсӗрлӗхе пула тухнӑ.
Кӑҫал Чӑваш Ере 685 пушар тухнӑ. Ку 56 миллион тенкӗлӗх тӑкак кӳнӗ. Пушарта 58 ҫын вилнӗ. 80-ӑн суранланнӑ. Пушарта 252 ҫынна ҫӑлнӑ.
+5.3 °C